در اوقات فراغت چکارکنیم بهتره

هر كدوم از فرهنگ لغت‌ها رو كه باز كنید، فراغت رو این‌طوری معنا كردن:

فراغت؛ یعنی «آسودگی»، «آسایش»، «آسوده شدن از كار»، «آزاد بودن از كار روزانه».

روان‌شناسا اوقات فراغت رو، زمانی می‌دونن كه كارهای ضروری یا وظایفمون رو انجام دادیم و می‌خوایم به فعالیت شادی‌آور و مورد علاقه‌مون بپردازیم، تا خستگی كارهای روزانه از تنمون بیرون بیاد و با روحیه بهتر و نیروی بیشتری به بقیه كارمون ادامه بدیم.

فراغت

برنامه‌های هر فرد و گروهی در اوقات فراغت، متفاوته، مثلاً فعالیت‌های كودك با پیر یا با جوون و ... در هنگام فراغتشون با هم فرق دارن. بنابراین هركسی برای اوقات فراغتش یه برنامه‌ای داره كه به سلیقه، نیازهای روحی و روانی، سن و توانایی مالی فرد بستگی داره.

افزایش اوقات فراغت با گذشت زمان

با پیشرفت علم و صنعت و تكنولوژی و ساخت دستگاه‌ها و ماشین‌های متفاوت، روز به روز، وقت‌های بیكاری و فراغت ما بیشتر می‌شه؛ چون دیگه مثل گذشته مجبور نیستیم بیشتر وقتمون رو صرف كارهای زمان‌بر بكنیم. حدود ده بیست سال پیش اگه كسی می‌خواست نامه‌ای برای كسی بفرسته، باید نامه‌رو پست می‌كرد؛ حتی اگه با پست سفارشی می‌فرستاد، یكی دو روز طول می‌كشید تا به دست گیرنده برسه. ولی حالا می‌تونیم با پست الكترونیك، در كمتر از چند دقیقه، به هر كجای دنیا كه بخوایم نامه بفرستیم. نمونه‌های دیگه مثل این هم زیاده. پس حالا كه وقت‌های آزادمون خیلی بیشتر از گذشته شده، بهتره یه برنامه‌ریزی خیلی مناسب برای این اوقات داشته باشیم، تا خدای ناكرده ضرر نكنیم.

اهمیت اوقات فراغت

اوقات فراغت، لحظه‌هایی ارزشمند از عمر انسان هستن كه بندگان مؤمن در این اوقات، با خدا راز و نیاز می‌كنن و توشه‌ای برای آخرتشون بر می‌دارن.

عالمان در اوقات فراغتشون، به تفكر و تأمل و مطالعه مشغول می‌شن، و هنرمندان به آفرینش كارهای هنری؛ مخترعین هم به نوآوری و اختراع می‌پردازن. اوقات فراغت برای كسانی كه هیچ برنامه‌ای برای این لحظه‌ها ندارن، بسیار خسته‌كننده است. كسانی كه از این اوقات فراغت استفاده‌ای نمی‌كنن، فرصت دستیابی به حكمت و معرفت رو از دست می‌دن و تخصص و مهارت در عرصه فلسفه، سیاست، هنر، ادبیات، موسیقی و معرفت از آنِ كسانیه كه با برنامه‌ای صحیح، در اوقات فراغتشون به یاد گرفتن این مهارت‌ها و دانش‌ها پرداختن. البته منظور ما از اوقات فراغت در اینجا به معنایی كه گفتیم، یعنی «آسوده شدن از كار» و... نیست؛ چراكه در این هنگام، بهتره آدم به استراحت و تفریح و... بپردازه. بلكه منظور ما از فراغت در اینجا، یعنی آنكه، شخص، نه بیماره، نه مشكل خاصی داره، نه مانعی بر سر راهشه، بلكه از همه اینها فراغت داره، و بدین‌گونه فرصت‌هایی كافی و ناب در اختیارشه.

پیامبرخدا می‌فرماید: به تفریح و بازی بپردازید؛ زیرا من دوست ندارم در دین شما سخت‌گیری دیده شود.

به عقیده دانشمندا و جامعه‌شناس‌ها، موجودیت و اصالت فرهنگ هر جامعه، بر پایه فرصت‌ها و اوقات فراغت افراد اون جامعه پی‌ریزی شده. از طرف دیگه، چگونه سپری شدن اوقات فراغت افراد هر جامعه، تا حد زیادی، مُعَرِّف ویژگی‌های فرهنگی اون جامعه یا در واقع آینه فرهنگ جامعه است. تاگور، شاعر معروف هندی، معتقدِ كه تمدن‌های انسانی، سرمایه‌های جاویدانی هستن كه از كاشت، داشت و برداشت صحیح اوقات فراغت متجلی شدن.

نحوه گذراندن اوقات فراغت

برخی كارشناس‌ها معتقدن كه افراد با توجه به شیوه سپری كردن اوقات فراغتشون، چند دسته می‌شن:

1. دسته اول: كسانی هستن كه از كار و فعالیت روزانه‌شون خیلی خسته می‌شن و در اوقات فراغتشون، هیچ كار مفیدی انجام نمی‌دن و تمام وقتشون رو به بیكاری می‌گذرونن یا به رؤیاهاشون فكر می‌كنن.

2. دسته دوم: كسانی هستن كه خیلی فعالن و دوست دارن از اوقات فراغتشون لذت ببرن و این فرصت رو صرف بازی، تفریح، هیجان و خوش گذرونی می‌كنن.

3. دسته سوم: این افراد در اوقات فراغتشون، به سرگرمی‌ها و كارهای خاص، غیر از كارهای روزانه می‌پردازن.

4. دسته چهارم: این گروه، از اوقات فراغتشون برای پیشرفت در رشته‌های مورد علاقه‌شون استفاده می‌كنن و در رشته‌های: علمی، هنری، ورزشی، فنی و حرفه‌ای و... آموزش می‌بینن تا استعدادهاشون رو شكوفا كنن و احساس موفقیت بیشتری داشته باشن.

دسته آخر: انسان‌های خیرخواه و مؤمنی هستن كه اوقات فراغتشون رو به كمك به دیگران اختصاص می‌دن و سعی می‌كنن مشكلات اطرافیانشون رو حل كنن و در یه جمله، به خلق خدا خدمت می‌كنن.

تا توانی به جهان، خدمتِ محتاجان كن

به دَمی، یا درمی، یا قدمی، یا قلمی

چقدر خوب می‌شد اگه همه ما بخشی از اوقات فراغتمون رو به كمك به دیگران اختصاص می‌دادیم. در این صورت، خیلی از مشكلات خودمون و دیگران حل می‌شد.

اوقات فراغت از دیدگاه قرآن و احادیث

ائمه اطهار علیهم السلام هم برای گذراندن اوقات شبانه‌روز، سفارش‌هایی كردن. امام رضا علیه السلام در این‌باره می‌فرماید:

اوقات خود را به چهار بخش تقسیم كنید: ساعتی را برای مناجات و ارتباط با معبود قرار دهید. ساعتی را به امرار معاش و كسب روزی اختصاص دهید، و ساعتی را برای ارتباط و معاشرت با برادران و افراد مورد اعتمادتان صرف كنید.[یعنی كسانی كه كژی‌ها و عیوبتان را به شما تذكر می‌دهند و در باطن به شما علاقمند هستند] و ساعتی را هم برای لذت بردن از امور حلال و غیر حرام خالی نگه دارید. [اوقات فراغت] با بهره گرفتن از بخش چهارم این اوقات است كه می‌توانید از سه بخش دیگر، بهره لازم را ببرید.(1)

نمونه هایی برای گذراندن فراغت

1.بازی و تفریح
فراغت

پیامبرخدا می‌فرماید: به تفریح و بازی بپردازید؛ زیرا من دوست ندارم در دین شما سخت‌گیری دیده شود.(2)

همون‌طور كه قبلاً گفتیم در زمان فراغت می‌تونیم براساس علاقه‌مون، به هر كاری كه دوست داریم مشغول بشیم، حتی می‌تونیم با تفریح و بازی وقت فراغتمون رو سپری كنیم؛ چون تفریح یكی از نیازهای طبیعی انسان در تمام عمر؛ در كودكی در قالب بازی‌های كودكانه است و در بزرگ‌سالی، با توجه به شرایط اجتماعی و خانوادگی و علاقه هر شخص، تعریف می‌شه. اما نباید تمام وقتمون رو صرف تفریح و خوش‌گذرونی كنیم؛ چون افراط در هركاری ناپسند و اشتباهه.

2.عبادت و بندگی خدا

ما مسلمونا عمرمونو فرصتی از طرف خدا می‌دونیم و معتقدیم كه هدف تمام هستی، قرب الی الله است. بنابراین بهتره كه بخشی از اوقات فراغتمون رو در مسیر تعالی و كسب رضایت خدا و قرب الهی صرف كنیم. در این صورت، اوقات فراغت ما به فراغتی شیرین و پربار تبدیل می‌شه.

از بهترین اعمال در زمان فراغت، عبادت برای خداوندِ، همون‌طور كه در قرآن كریم آمده است: «پس چون فراغت یافتی، به طاعت در كوش و با اشتیاق به‌سوی پروردگارت روی آور». (انشراح: 7 و 8)

خداوند سبحان در حدیث قدسی می‌فرماید: «خود را به بندگی من مشغول ساز تا سینه‌ات را از بی‌نیازی پر سازم و تهی‌دستی‌ات را برطرف كنم و اگر چنین نكنی، دلت را به كارهای مختلف مشغول می‌سازم و نیازت را برآورده نمی‌كنم».(3)

امام علی علیه السلام هم درباره فراغت اولیای خدا می‌فرماید: «شب‌زنده‌داری با یاد خدا، فرصتی است برای افراد سعادتمند، و تفریح و آسایشی است برای اولیای خدا».(4)

3.حسابرسی اعمال

از كارهای دیگه‌ای كه در اوقات فراغت توصیه شده، حسابرسیِ اعمال و تفكر درباره هدف هستی و آخرت است.

امام علی علیه السلام در این‌باره می‌فرماید: «چقدر شایسته است كه انسان در ساعتی از زندگی خود، از مشغولیت‌های زندگی چشم بپوشد و به حساب نفس خود برسد و در آنچه روز و شب به دست آورده یا از كف داده، اندیشه كند».(5)

در روایتی از امام صادق علیه السلام هم آمده است كه فرمود: «اف بر مسلمانی كه برای كار دین خویش و پرس‌و جو درباره آن، [دست‌كم] روز جمعه هر هفته، خود را از [كارهای دیگر] فارغ نمی‌سازد».(6)

4.ورزش

دین اسلام، همون‌قدر كه به روح توجه كرده، به جسم هم اهمیت داده است. پیشوای سوم شیعیان، امام حسین علیه السلام می‌فرماید: «در تمام عمر، در سایه تندرستی، به انجام كارهای شایسته اقدام كنید».(7)

می‌توان با ورزش كردن، جسم سالمی داشته باشیم و به دنبال آن اعمال شایسته انجام دهیم. توجه به این نكته هم لازمه كه اگر اوقات فراغتمون همراه با بیكاری باشه و برای این لحظه‌ها، برنامه‌ریزی عاقلانه‌ای نداشته باشیم، شیطان برای این لحظه‌های حساس و ارزشمند برنامه‌ریزی می‌كنه. همون‌طور كه حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: «همراه با بیكاری، تمایل به خواسته‌های شیطانی حاصل می‌شود».(8)

اوقات فراغت، تهدید یا فرصت؟

براساس پژوهش‌های كارشناسان، با برنامه‌ریزی درست برای گذراندن اوقات فراغت، این اوقات به فرصت‌هایی پربار برای انسان تبدیل می‌شه كه مزیت‌هایی به دنبال داره، از جمله:

1. استعدادهای افراد رو شكوفا می‌كنه.

2. بهداشت روحی و روانی رو تأمین می‌كنه؛ چون كار كردن بدون هیچ‌وقت آزاد، خستگی ذهنی و جسمی افراد رو به دنبال داره و به‌تدریج باعث می‌شه فرد، شادابیش، رو از دست بده.

3. باعث اصلاح رفتار می‌شه. مثلاً دانشجوها، موقع امتحان به دلیل اضطرابی كه دارن، خیلی بداخلاق و پرخاشگر می‌شن. اما همین‌كه مشغله‌شون كمتر می‌شه و یه كم تفریح می‌كنن، رفتارشون به حالت عادی برمی‌گرده.

بنابراین، اوقات فراغت، مناسب‌ترین زمینه برای اصلاح خیلی از اختلال‌های رفتاری، پرخاشگری، افسردگی، كم‌رویی و ... است.

4. یكی از عوامل خودباوری و پیشرفت افراد در زمینه‌های مختلف به شمار می‌یاد.

5. برنامه‌ریزی صحیح برای استفاده از این نعمت بزرگ؛ سبب لذت بردن از زندگی و آرامش خاطر می‌شه.

و خیلی موارد دیگه.

به قول حافظ: «هر وقتِ خوش كه دست دهد مغتنم شمار.» پس سعی كنیم از این فرصت‌ها بهترین بهره‌رو ببریم. چون به فرمایش حضرت علی علیه السلام : «فرصت‌ها زود می‌روند و دیر باز‌می‌گردند».(9)